Popisanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ustawy z dnia 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o usługach płatniczych stanowiło ostatni etap procesu legislacyjnego, którego celem było ,,uregulowanie statusu prawnego akceptacji znaków pieniężnych emitowanych przez Narodowy Bank Polski”. Podpisanie przez głowę państwa ustawy nowelizującej w dniu 28 września, to efekt inicjatywy ustawodawczej prezydenta z 21 maja tego roku, ta zaś jest wynikiem wystąpienia przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego z wnioskiem do Prezydenta.
W uzasadnieniu do projektu wnioskodawca podkreślał, że w treści obecnie obowiązującej Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz.U. 2011 nr 199 poz. 1175 z późn. zm.) brakuje ustanowienia obowiązku nałożonego na podmioty prowadzące działalność gospodarczą na terytorium państwa a dotyczącego konieczności akceptowania płatności gotówkowych. Wskazana ustawa z 2011 roku normuje zarówno warunki świadczenia usług płatniczych, w szczególności dotyczące przejrzystości postanowień umownych i wymogów w zakresie informowania o usługach płatniczych, prawa i obowiązki stron wynikające z umów o świadczenie usług płatniczych, a także zakres odpowiedzialności dostawców z tytułu wykonywania usług płatniczych, jak również zasady funkcjonowania schematów płatniczych oraz zasady nadzoru nad tymi schematami. Odnosząc się do zakresu normowania ustawy stypizowanego w art. 1 ust. 1 i 2, wnioskodawca wskazał, że w celu zapewnienia spójności należy zagwarantować ,,wszystkim uczestnikom obrotu gospodarczego, w tym także osobom, które nie posiadają rachunków płatniczych, prawa wyboru najlepszej z ich punktu widzenia metody płatności, w tym płatności gotówkowych”.
Powyższy cel zostanie zapewniony w wyniku prac legislacyjnych obydwu izb legislatywy, które w wyniku wprowadzonych poprawek ostatecznie przedłożyły Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej Ustawę dodającą do treści ustawy nowelizowanej art. 59ea, stanowiący, że:
- Akceptant nie może uzależniać zawarcia z konsumentem umowy o świadczenie usługi lub umowy sprzedaży towaru od dokonania zapłaty w formie bezgotówkowej ani odmówić przyjęcia zapłaty od konsumenta znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP.
- Przepisu ust. 1 nie stosuje się:
1) do działalności prowadzonej w sieci Internet;
2) w miejscu prowadzenia działalności bez obecności personelu;
3) w trakcie imprezy masowej w rozumieniu art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 2171), jeżeli zamieszczono stosowną informację w regulaminie tej imprezy;
4) do jednorazowej transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, której wartość jest równa przeciętnemu wynagrodzeniu w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłaszanemu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, albo większa od niego.
- Akceptant nie może nakładać ani pobierać opłat z tytułu przyjmowania zapłaty znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP ani różnicować ceny w zależności od formy zapłaty.
W rozumieniu Ustawy z 2011 roku poprzez akceptanta ustawodawca rozumie odbiorcę innego niż konsument, na rzecz którego agent rozliczeniowy świadczy usługę płatniczą. Warto uwypuklić fakt, że oblig akceptowania płatności gotówkowych nie ma wszakże charakteru bezwzględnego. Jedną z przesłanek wskazujących na możliwość ograniczenia tego obowiązku nałożonego na podmioty prowadzące działalność gospodarczą jest konieczność zapewnienia bezpieczeństwa publicznego.
Prezydent Rzeczypospolitej a pośrednio Prezes Narodowego Banku Polskiego konieczność oddziaływania na możliwości ograniczania przez akceptantów sprzedaży i świadczenia usług za zapłatą świadczoną jedynie w formie bezgotówkowej wywodzą zarówno z brzmienia art. 3531 Ustawy Kodeks Cywilny jak i orzecznictwa sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego. Zwracają uwagę, że szeroko zakreślona zasada swobody umów nie ma charakteru nieograniczonego. Na etapie prac legislacyjnych akcentowano, że klauzule generalne zawarte w art. 3531 Ustawy Kodeks Cywilny vide: Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego – w judykaturze postrzegane są jako zasada sprawiedliwości społecznej, zasada solidarności i zasada zaufania obywatela do państwa. Tym samym nie należy dopuszczać do swobodnego określania i limitowania płatności gotówkowych, w szczególności w okresie pandemii. Zdaniem Prezydenta mogłoby prowadzić to do wykluczenia osób starszych, dokonujących często płatności gotówkowych.
Z analizy danych statystycznych dokonanych przez NBP wynika, że 8% ankietowanych zetknęło się w okresie pandemii z problemem w postaci wymogu dokonania płatności bezgotówkowej ze strony sprzedających.
W związku z określeniem trzydziestodniowego terminu vacatio legis, ustawa wejdzie w życie z dniem 28 października tego roku.
