6 sierpnia br. Minister Finansów ogłosił projekt ustawy, której celem jest ustanowienie nowego organu, tj. Rzecznika Praw Podatnika. 16 sierpnia br. wskazany projekt ustawy przesłany został do zaopiniowania w ramach konsultacji międzyresortowych do ministrów i innych organów administracji publicznej. Ponadto, projekt wraz z uzasadnieniem skierowany został również do podmiotów uczestniczących w konsultacjach społecznych.

Jak zaznaczył wnioskodawca, tj. Minister Finansów, projekt ustawy o Rzeczniku Praw Podatnika wchodzi w skład pakietu ustaw obejmującego również projekt ustawy – Ordynacja podatkowa oraz projekt ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę – Ordynacja podatkowa i ustawę o Rzeczniku Praw Podatnika.

         Jednym z podstawowych założeń leżących u podstaw przygotowania nowego projektu jest m.in. ułatwienie i przyśpieszenie implementacji
do systemu prawa krajowego przepisów wynikających z systemu prawa UE. Ponadto, zdaniem Ministra Finansów, nowy organ usprawni proces uszczelniania systemu podatkowego. W uzasadnieniu do projektu wskazano w ślad za art. 1 projektu ustawy, że: Zgodnie z projektem Rzecznik Praw Podatnika będzie instytucją, która zapewni realizację zasad określonych w projekcie nowej ordynacji podatkowej. Rzecznik będzie stał na straży praw podatników, w szczególności poszanowania zasady zaufania do władzy publicznej, bezstronności, równego oraz sprawiedliwego traktowania, respektowania słusznych interesów podatników oraz racjonalności działania organów podatkowych wobec podatników. Rzecznik będzie reagował, gdy prawa podatnika będą naruszane oraz wspierał zobowiązanego w powstałym sporze z organem podatkowym, jeśli wystąpi taka konieczność. Bardzo istotną grupą zadań tej instytucji będzie bieżąca analiza stosowania prawa podatkowego i funkcja sygnalizowania zmian, co do praktyki stosowania lub
co do stanowienia prawa podatkowego.

         Podkreślić należy, że instytucja Rzecznika Praw Podatnika, jest w Europie pewnym novum. Pomimo, że w uzasadnieniu do projektu wskazano, że zbliżone organy funkcjonują w innych państwach, m.in. w Kanadzie jako Taxpayer’s Ombudsman, Meksyku, RPA, niektórych stanach USA czy też na Ukrainie, to analizowany organ, jak do tej pory nie doczekał się recepcji w państwach Europy Zachodniej.

         W art. 3 projektu wskazano wymagania formalne, które spełnić musi kandydat na Rzecznika Praw Podatnika. Odpowiednio, można zaliczyć do nich: posiadanie polskiego obywatelstwa, korzystanie z pełni praw publicznych, brak skazania prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo ani umyślne przestępstwo skarbowe, nieposzlakowana opinia kandydata. Kolejnym wymogiem jest posiadanie stopnia naukowego doktora nauk prawnych lub ekonomicznych. W art. 3 ust 5 wskazano dodatkowo wymogi związane
z doświadczeniem zawodowym kandydata: […] wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w zakresie prawa podatkowego, posiada przynajmniej dziesięcioletnie udokumentowane doświadczenie w obszarze stosowania prawa podatkowego oraz co najmniej przez:

a) dziesięć lat wykonywała zawód doradcy podatkowego lub

b) dziesięć lat wykonywała zawód adwokata lub radcy prawnego i w tym czasie wykonywała przede wszystkim czynności doradztwa podatkowego, lub

b) dziesięć lat pozostawała na stanowiskach związanych ze stosowaniem prawa podatkowego w urzędach obsługujących organy podatkowe, lub

c) pięć lat pełniła funkcję organu podatkowego.

         W projekcie kadencję Rzecznika Praw Podatnika określono na sześć lat, bez możliwości jej powtórzenia. Rzecznika na urząd powoływać ma Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego ds. finansów publicznych. Podobnie, jak w przypadku innych organów administracji publicznej, w projekcie zawarto zasadę incompatibilitas, a więc niepołączalności stanowisk.

         Zgodnie z art. 8 projektu na strukturę urzędu, na czele którego stać będzie Rzecznik Praw Podatnika składać się ma 16 zastępców Rzecznika oraz 32 przedstawicieli terenowych oraz Biuro Rzecznika. Widać więc zamiar po stronie Ministerstwa Finansów by z nowego organu uczynić instytucję o charakterze terenowym, bowiem zastępcy rzecznika funkcjonować mają przy izbach administracji skarbowej. Przypomnieć należy, że izba administracji skarbowej jest w każdym województwie. Obecność zastępców Rzecznika w każdym województwie ułatwi dostęp obywateli i usprawni działanie.

Do najważniejszych zadań Rzecznika zaliczono w art. 9 m.in.:

-  opiniowanie projektów aktów normatywnych z zakresu prawa podatkowego;

-  promowanie mediacji między podatnikami a organami podatkowymi;

- współdziałanie ze stowarzyszeniami, samorządami zawodowymi, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami, organizacjami reprezentującymi podatników oraz z zagranicznymi i międzynarodowymi organami i organizacjami działającymi na rzecz ochrony praw podatnika, zajmującymi się monitoringiem jakości prawa podatkowego i kierunkami jego reform;

- prowadzenie działalności edukacyjnej i informacyjnej w zakresie prawa podatkowego;

- analiza orzecznictwa sądów administracyjnych w sprawach podatkowych oraz orzecznictwa innych sądów i trybunałów w zakresie, w jakim wpływają na rozstrzyganie spraw podatkowych;

- kierowanie do Rzecznika Praw Obywatelskich wniosków o wystąpienie przez Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego w kwestiach dotyczących praw podatnika z wnioskiem w sprawie, o której mowa w art. 188 Konstytucji.

W art. 11 wskazano planowane formy pomocy, jakiej udzielać ma Rzecznik podatnika. Ma to być m.in.:

1) występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej albo wydanie lub zmianę innych aktów normatywnych w sprawach podatkowych;
2) uczestniczenie jako mediator w postępowaniu podatkowym, administracyjnym i sądowo-administracyjnym;
3) występowanie do właściwego organu z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej w sprawie podatnika, który nie ma możliwości samodzielnego złożenia takiego wniosku lub sprawia mu to nadmierną trudność;
4) występowanie do ministra właściwego do spraw finansów publicznych z wnioskiem o wydanie interpretacji ogólnej na podstawie ustawy - Ordynacja podatkowa;
5) występowanie na podstawie ustawy - Ordynacja podatkowa do ministra właściwego do spraw finansów publicznych z wnioskiem o wydanie ogólnych wyjaśnień przepisów prawa podatkowego dotyczących stosowania tych przepisów (objaśnień podatkowych), w sprawach budzących wątpliwości interpretacyjne oraz mających istotne znaczenie dla grupy podatników lub jeżeli może to spowodować znaczące obniżenie liczby wniosków o wydanie interpretacji indywidualnych;
6) występowanie z wnioskiem do Naczelnego Sądu Administracyjnego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie, a rozstrzygnięcie ma znaczenie dla grupy podatników lub może spowodować obniżenie liczby spraw indywidualnych w sądach;
7) występowanie o wszczęcie postępowania podatkowego, wniesienia skargi do sądu administracyjnego, w tym skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego, wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a także uczestniczenia w postępowaniu przed organem administracji publicznej lub sądem – na prawach przysługujących prokuratorowi;
8) kierowanie wystąpienia do organu, w którego działalności stwierdził naruszenie praw podatnika;
9) występowanie do właściwych organów z wnioskiem o wstrzymanie czynności egzekucyjnych lub postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko podatnikowi;
10) informowanie właściwych organów nadzoru lub kontroli o dostrzeżonych nieprawidłowościach w funkcjonowaniu organów podatkowych;
11) informowaniu właściwych organów o dostrzeżonych barierach i utrudnieniach w zakresie wykonywania obowiązków podatkowych;
12) występowanie, na wniosek podatnika, do ministra właściwego w sprawach finansów publicznych w celu wydania decyzji uchylającej lub zmieniającej decyzję ostateczną, o której mowa w projektowanym art. 470 § 5 nowej Ordynacji podatkowej.