Ogólne założenia projektu ustawy.

Oczekiwana od dawna przez środowiska rolnicze i spółdzielcze Ustawa o zmianie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw znajduje się obecnie na etapie konsultacji publicznych. Przypomnieć należy, że pierwsza wersja rządowego projektu długo oczekiwanej nowelizacji ustawy o ustroju rolnym została zaprezentowana na stronie Rządowego Centrum Legislacji w dniu 9 listopada 2017 roku, zaś kolejna wersja tego projektu w dniu 29 marca 2018 r. Obecnie trwa zgłaszanie uwag do projektu nowelizacji. Jak do tej pory z tej możliwości skorzystały m. in. Związek Banków Polskich, Krajowa Rada Izb Rolniczych, Krajowa Rada Spółdzielcza, Krajowy Związek Rewizyjny Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych czy też Konfederacja Lewiatan. Aktywny udział w konsultacjach z Ministerstwem Rolnictwa  i Rozwoju Wsi brała udział Fundacja FAPA Polska Izba Bankowości Spółdzielczej.

Przypomnieć należy, że projekt autorstwa Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi ma zastąpić wycofany jeszcze w roku 2017 poselski projekt ustawy, którego jednym z założeń miało być m.in. dokonanie pewnej liberalizacji przepisów w zakresie sprzedaży ziemi. Jednym z najważniejszych celów jakie spełnić ma w planach projektodawców zamierzona nowelizacja jest zabezpieczenie faktycznej realizacji konstytucyjnej zasady, wyrażonej w art. 23 Konstytucji RP z 1997 roku, iż podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne. Ponadto celem zmian w dotychczas obowiązującym akcie prawnym jest przeciwdziałanie spekulacyjnemu obrotowi ziemią rolną. Celem Ministra Rolnictwa jest ułatwianie rolnikom powiększania areału gruntów gospodarstw. Zmiany zaproponowane do treści ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. 2003 Nr 64 poz. 592 wraz z późniejszymi zmianami) można podzielić generalnie dwojako. Cześć zmian dotyczyć ma kształtowania ustroju rolnego, część zaś ma wprowadzić nowe regulacje do zasad gospodarowania nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Za Rządowym Centrum Legislacji wskazać należy, że do pierwszej grupy zmian zaliczyć należy:

1. ułatwienie zniesienia współwłasności nieruchomości rolnej w przypadku rozwodu lub unieważnienia małżeństwa;
2. rozszerzenie katalogu osób bliskich w rozumieniu ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego;
   3. wyłączenie spod ograniczenia w nabywaniu nieruchomości rolnej przypadku, gdy nabycie to następuje w toku postępowania egzekucyjnego i upadłościowego;
3. umożliwienie nabywania nieruchomości rolnych za zgodą Dyrektora Generalnego KOWR przez m.in. uczelnie publiczne na cele dydaktyczne oraz państwowe lub samorządowe osoby prawne na cele publiczne;
4. doprecyzowanie trybu postępowania oraz przesłanek warunkujących wyrażenie zgody przez Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na nabycie nieruchomości rolnej;
5. umożliwienie sprzedaży lub oddania nieruchomości rolnej w  posiadanie przed upływem 10 lat od dnia jej nabycia w przypadku, gdy nabywcą będzie osoba bliska zbywcy, będąca rolnikiem indywidualnym lub młodym rolnikiem urządzającym gospodarstwo rolne;
6. zgoda na zbycie lub oddanie w posiadanie nabytej nieruchomości rolnej przed upływem 10 lat od dnia jej nabycia będzie wyrażana przez Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa w drodze decyzji administracyjnej a nie przez sąd;
7. wyłączenie stosowania prawa pierwokupu akcji i udziałów w spółkach kapitałowych, które posiadają nieruchomości rolne o łącznej powierzchni mniejszej niż 1 ha;
8. zniesienie prawa nabycia nieruchomości rolnych od spółek osobowych posiadających grunty rolne o łącznej powierzchni mniejszej niż 1 ha;
9. uzależnienie zapłaty ceny przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa za nabytą nieruchomości rolną obciążoną hipoteką od wcześniejszego wykreślenia tej hipoteki z księgi wieczystej;
10. wprowadzenie obowiązku przekazania przez notariuszy odpisu umowy przenoszącej własność nieruchomości rolnej albo jej części, do właściwego ze względu na położenie nieruchomości dyrektora oddziału terenowego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa.

Do drugiej grupy rozwiązań, które wprowadzić ma nowa ustawa ustawodawca zalicza:

1. zniesienie konieczności wydzierżawienia albo sprzedaży nieruchomości rolnych o powierzchni mniejszej niż 0,3 ha w pierwszej kolejności na powiększenie lub utworzenie gospodarstw rodzinnych;
2. umożliwienie nieodpłatnego przekazywania nieruchomości z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa (ZWRSP) jednostkom samorządu terytorialnego  na cele związanie z realizacją i rozbudową obiektów użyteczności publicznej, tworzeniem nowych miejsc pracy oraz rozwojem lokalnym realizowanym przez jednostki samorządu terytorialnego – w przypadku gdy są one przeznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy lub ostatecznej decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu na na te cele;
   3. zaliczenie do 3 letniego okresu dzierżawy nieruchomości ZWRSP również okresu:
   a) w którym nieruchomość była dzierżawiona przez poprzedniego dzierżawcę, który scedował prawa i obowiązki wynikające z umowy dzierżawy tej nieruchomości,
   b) dzierżawy innej nieruchomości ZWRSP, która została przez dzierżawcę zwrócona na realizację celów publicznych;
3. umożliwienie udziału w przetargu ograniczonym na sprzedaż lub dzierżawę nieruchomości ZWRSP rolnikom posiadającym akcje lub udziały w spółce, będącej grupą producentów rolnych, o której mowa w ustawie z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw;
   5. umożliwienie organizowania przetargu ograniczonego, w którym oprócz rolników indywidualnych mogą uczestniczyć osoby:
4. a) które nie spełniają wymogu dotyczącego 5-letniego okresu osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego lub
5. b) które nie spełniają wymogu 5-letniego okresu zamieszkiwania w gminie, w której położona jest nieruchomość wystawiana do przetargu lub w gminie graniczącej z tą gminą lub
6. c) które nie posiadają kwalifikacji rolniczych - pod warunkiem, że osoby te w dniu ogłoszenia wykazu nieruchomości ZWRSP przeznaczonych do sprzedaży będą mieć nie więcej niż 40 lat.

Nadmienić należy również, że zmiany zaproponowane przez Radę Ministrów w omawianym projekcie będą ingerować także w treść Ustawy Prawo spółdzielcze z dnia 16 września 1982 roku oraz Ustawy z dnia 19 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.

Najistotniejsze zmiany proponowane w omawianym projekcie ustawy.

  Zwrócić należy uwagę, że w projekcie planuje się rozszerzyć grono podmiotów innych aniżeli rolnicy indywidualni, uprawnionych do zakupu ziemi rolnej. Przypomnieć należy, że do tej pory do grupy tych podmiotów obecnie obowiązująca ustawa zaliczała m. in. jednostki samorządu terytorialnego, osoby bliskie zbywcy – a więc zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, małżonka, osoby przysposabiające i przysposobione, Skarb Państwa, Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, spółki prawa handlowego, których wyłącznym udziałowcem jest Skarb Państwa. Ponadto ustawodawca do tej grupy zalicza parki narodowe oraz osoby prawne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego. Planowana nowelizacja ma umożliwić zakup ziemi rolnej bez ograniczeń w przypadku nabycia nieruchomości rolnej od syndyka masy upadłościowej oraz w toku postępowania egzekucyjnego – od komornika. Ci zaś będą mogli sprzedawać ziemię wszystkim zainteresowanym. Podkreślić należy, że zapis ten stoi w sprzeczności z deklarowanymi przez Ministra Rolnictwa w uzasadnieniu do projektu celami. Tym samym zapis ten uderza w ratio legis projektu. Zamiast uniemożliwiać spekulacyjny obrót ziemią, mechanizm ten może spowodować, iż nieruchomości rolne należące do niewypłacalnych rolników będą przejmowane przez osoby niebędące rolnikami indywidualnymi.

Ponadto, w chwili obecnej nabywca nieruchomości rolnej jest obowiązany prowadzić gospodarstwo rolne, w skład którego weszła nabyta nieruchomość rolna, przez okres co najmniej 10 lat od dnia nabycia przez niego tej nieruchomości. Zgodnie z obecnie funkcjonującym art. 2b ust. 2 we wskazanym powyżej okresie nabyta nieruchomość nie może być zbyta ani oddana w posiadanie innym podmiotom. Obecnie podmiotem wydającym zgodę na zbycie lub oddanie w posiadanie wskazanej nieruchomości rolnej jest sąd. Zgodnie zaś z projektem Ministra Rolnictwa będzie nim Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa. Podkreślić należy, że projektowana zmiana jest słuszna, bowiem umożliwi przyśpieszenie procedury sprzedaży ziemi oraz odciąży sądy powszechne. Zainteresowanemu, będzie zawsze przysługiwać procedura odwoławcza do sądu administracyjnego.

Z punktu widzenia Banków Spółdzielczych istotne znaczenie ma projektowana zmiana do ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Zgodnie z projektem, dyrektor Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa za zgodą ministra właściwego do spraw rozwoju wsi, będzie mógł wyodrębnić z zasobu nieruchomości rolnych Skarbu Państwa te nieruchomości, które wraz z innymi składnikami mienia tworzyć będą nierozerwalną i zorganizowaną całość gospodarczą. Jej powierzchnia planowana będzie na co najmniej 300 hektarów. Nieruchomości te stać się mają tzw ośrodkami produkcji rolnej. Wspomniane ośrodki będą w drodze przetargu oddawane na czas oznaczony do odpłatnego korzystania osobom prawnym lub fizycznym. Rozważyć należy przygotowanie produktów bankowych dla rolników, którzy tą drogą gospodarować będą na zdecydowanie większych areałach.

Podsumowując stwierdzić należy, że najprawdopodobniej rządowy projekt ustawy ulegnie jeszcze znacznym zmianom, bowiem do chwili obecnej swoich uwag nie zgłosiła część ministrów. Sądzić można, że finalna wersja projektu Ustawy o zmianie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw, która zostanie skierowana do sejmu uwzględniać będzie liczne i krytyczne uwagi zgłoszone zarówno w toku konsultacji  publicznych jak i w drodze uzgodnień międzyresortowych.