Przedstawiony w maju zdominował publiczną dyskusję w ostatnich tygodniach. Jest to zrozumiałe, ponieważ dokument ten może determinować politykę społeczno - gospodarczą Polski na najbliższe lata. Wbrew oczekiwaniom autorów, program nie wywołał powszechnego zachwytu. Z ożywionej dyskusji wyłaniają się następujące wnioski:
- Coraz bardziej staje się widoczna niespójność Polskiego Ładu z innymi dokumentami, w tym z Krajowy Program Odbudowy (KPO) przedłożonym do UE oraz wcześniej ogłoszoną przez Premiera M. Morawieckiego Strategią na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju - która perspektywy rozwojowe nakreśla do 2030r.
W Polskim Ładzie praktycznie ignoruje się te dokumenty, jak też główne obecne wyzwania stojące przed krajem, a które rząd winien podjąć - w tym dotyczące ochrony zdrowia, klimatu i środowiska, energetyki, inwestycji i innowacji (obie te wielkości są na niskim poziom i z tendencją spadku !), a także rosnącej inflacji. Pomijane są potrzeby poprawy efektywności funkcjonowania instytucji i przedsiębiorstw sektora państwowego.
Polski Ład nie ma cech strategii – nie ma celów strategicznych. Nie uwzględnia zmian w sytuacji międzynarodowej, która zmienia się na niekorzyść Polski wobec zacieśniania współpracy Rosja - Chiny oraz zabiegów USA o poprawę relacji z Rosją (i hamowanie współpracy Rosji z Chinami).
W kontekście międzynarodowym strategicznym celem dla Polski jest wzmacnianie UE i polskiej obecności w UE, z docelowym przyjęciem waluty Euro. Mocna UE to także szansa na rozwój relacji UE i Polski z Ukrainą i Białorusią – w przeciwnym razie kraje te zostaną w pełni zdominowane przez Rosję.
- Polski Ład skupia się na redystrybucji dochodów, dzieli społeczeństwo na grupy zyskujących i tracących z proponowanych zmian, polaryzuje i antagonizuje je - zamiast budować spójność i solidarność społeczną.
- Najbardziej konkretną częścią „Polskiego Ładu” są zmiany w systemie podatkowym uderzają w przedsiębiorczych i aktywnych, w tych co zarabiają - mają dochody powyżej średniej krajowej, a proponowany pośpiesznie ogólnikowy system ulg dla klasy średniej (o dochodach 5-12 tys. zł) uczyni system podatkowy jeszcze bardziej zagmatwanym (doświadczenia z algorytmami, np., rekompensat dla twórców kultury są fatalne), uznaniowym i niestabilnym. Ulgi łatwo wycofać lub modyfikować. Ulgi nie obejmą całej klasy średniej – nie ma wzmianki, np.: odnośnie otrzymujących emerytury, pojawiają się tylko szacunki, ile mogą stracić. Wobec widocznych dużych luk w przedłożonym przez PIS Polskim Ładzie, zaszła potrzeba doraźnego ogłaszania istotnych korekt, co jeszcze pogłębia zamieszanie i niekorzystnie wpływa na przygotowanie regulacji prawnych.
Nowy Ład zdecydowanie pogorszy sytuację samorządów (ok. 10 mld dodatkowych obciążeń), co prowadzi do ich zadłużenia oraz ograniczeń w realizacji ich zadań.
Nowy Ład uderza w oszczędzających, co ograniczać będzie możliwości finansowania inwestycji ze środków krajowych i uzależniać inwestowanie od źródeł zewnętrznych. Zawiera też niebezpieczną propozycję przenoszenia ryzyka inwestycyjnego na oszczędzających obywateli poprzez rynek kapitałowy (ulgi na IPO i fundusze venture capital).
A na zewnętrzne finansowanie inwestycji też trudno liczyć, bowiem brak stabilności regulacyjnej i problemy z praworządnością w Polsce będą ograniczać napływ kapitału zewnętrznego. Więcej, należy się liczyć z odpływem lub zwiększoną ostrożnością przy inwestowaniu przez krajowy kapitał.
W tej sytuacji szczególnie starannie winny być dobierane i prowadzone inwestycje wspierane ze środków publicznych lub podejmowane przez spółki kontrolowane przez Skarb Państwa. Potrzebne są inwestycje innowacyjne, tworzące potencjał rozwoju produktu / branży / regionu. Niestety CPL, przekop Mierzei, Ostrołęka czy Turów to nie są dobre przykłady, a rekordowa rotacja kadr nie daje możliwości efektywnego prowadzenia inwestycji w Spółkach Skarbu Państwa.
- Poza w/w następujące obszary wymagają zwrócenia większej uwagi:
- ochrona zdrowia w tym potrzebę poprawy efektywności, m, in. poprzez koordynację zarządzania w skali regionu /województwa, tak by ograniczyć zbędną rywalizację i poprawić wykorzystanie wyposażenia i inwestycji. Wobec faktycznego przekształcenia składki zdrowotnej w nowy podatek wskazane, aby część, np.: 50% wydatków ponoszonych na prywatną opiekę medyczną można było odliczać z tej składki (ok. 3 mln osób korzystających). Jest potrzebna większa uwaga na wciąż niedocenianą profilaktykę,
- ochrony środowiska i energetyki, tym konieczność dekarbonizacji oraz przystosowania infrastruktury energetycznej do rozwoju OZE, tj. przesyłu i magazynowania (zamiast proponowanego właśnie hamowania fotowoltaiki),
- rozwoju produkcji wysokiej jakości i bezpiecznej żywności oraz przygotowanie produkcji do zmian w środowisku ( niedobór wody), struktury popytu i kanałów dystrybucji,
- wsparcie dla przedsiębiorczości na wsi (nadal niewystarczające, mało skuteczne),
- sytuację demograficzną kraju i na wsi, przeciwdziałanie oraz dostosowania usług publicznych do zmian demograficznych,
- niebezpieczeństwo dalszej centralizacji i osłabiania gospodarki rynkowej. Wpłynie to niewątpliwie niekorzystnie na możliwości rozwojowe kraju i konkurencyjność gospodarki w średnim i dłuższym okresie.
- zwiększenie opodatkowanie osób o wysokich dochodach jest słuszne, ale ta grupa ma duże możliwości modyfikowania form i strumienia dochodów.
- potrzebę poprawy efektywności działania także samorządów, zwłaszcza że będą miały mniej środków; nie wystarczy chlubić się osiągnięciami i podtrzymywać lokalne samozadowolenie,
- przeciwdziałanie inflacji, która osiąga ok. 5% i jest najwyższa wśród krajów UE; uderza najmocniej w grupy o niskich dochodach i prowadzi do pogłębienia nierówności.
Szczegóły Polskiego Ładu mają być w ponad 100 ustawach. Zapewne równocześnie lub zbliżonym czasie będą przyjmowane nowe regulacje dotyczące KPO. Zapowiada się więc wielka ilość nowych regulacji. Ważna będzie jej jakość - jeśli tryb będzie nocny i ekspresowy - tym bardziej będzie o nią trudno. Dlatego już teraz organizacje gospodarcze, społeczne i zawodowe, ośrodki analityczne, struktury samorządowe, a w szczególności administracja państwowa oraz parlamentarzyści są zobowiązani w sposób pogłębiony analizować możliwe skutki proponowanych zmian. Ważne będą szczegółowe rozwiązania i sposób ich wdrażania.
E.Ł.
