Wejście w życie unijnej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/633z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych, zobligowało państwa członkowskie Unii Europejskiej do implementacji jej treści do krajowych porządków prawnych.
Szczególne znaczenie wspomnianego aktu prawnego wynika z faktu, że jego celem jest ustanowienie zdecydowanie bardziej efektywnego systemu ochrony producentów rolnych, osób fizycznych lub prawnych, które dostarczają produkty rolne i spożywcze, w tym organizacji producentów, a także zrzeszeń organizacji producentów.
Unijny ustawodawca zwraca w szczególności uwagę, w preambule do wspomnianej dyrektywy na fakt, że: w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych często występują znaczne różnice w sile przetargowej między dostawcami a nabywcami produktów rolnych i spożywczych. Te zakłócenia równowagi siły przetargowej mogą prowadzić do nieuczciwych praktyk handlowych, w których więksi i silniejsi partnerzy handlowi próbują narzucić słabszej stronie korzystne dla siebie praktyki lub ustalenia umowne w odniesieniu do transakcji sprzedaży. Praktyki takie mogą na przykład: rażąco odbiegać od dobrych obyczajów w działalności gospodarczej, stać w sprzeczności z zasadą dobrej wiary i uczciwego obrotu oraz być jednostronnie narzucane przez jednego partnera handlowego drugiemu; narzucać nieuzasadnione i nieproporcjonalne przeniesienie ryzyka ekonomicznego z jednego partnera handlowego na drugiego; lub przyznawać znacznie większą część praw lub obowiązków jednemu z partnerów handlowych. Zgodnie z treścią dyrektywy państwa członkowskie UE zobligowane są do przyjęcia przepisów zapewniających implementację do dnia 1 maja 2021 roku. Wdrożenie przepisów unijnych zapewni funkcjonowanie jednolitego podejścia państw członkowskich do problemu nieuczciwych praktyk handlowych.
W związku z powyższym Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi przedstawił projekt Ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. W art. 1 projektu wskazuje się, że ustawa określa: ,,zasady i tryb przeciwdziałania praktykom nieuczciwie wykorzystującym przewagę kontraktową przez nabywców produktów rolnych lub spożywczych lub dostawców tych produktów, jeżeli to wykorzystywanie wywołuje lub może wywołać skutki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz zasady i sposób podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów dostawców i nabywców”. Projektuje się stosowanie ustawy do umów nabycia produktów rolnych lub spożywczych, zawieranych między nabywcami tych produktów a ich dostawcami oraz do innych czynności faktycznych lub prawnych dokonywanych w związku z tymi umowami.
Dodać należy, że w obecnym obrocie prawnym funkcjonuje Ustawa z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi ( Dz. U. 2017 poz. 67 z późn. zm.). Podkreślić trzeba, że dyrektywa w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych, a co za tym idzie nowa ustawa ustanawia nie tylko nowy katalog siedemnastu nieuczciwych praktyk, ale również wprowadza nową definicję nabywcy oraz procedurę dobrowolnego poddania się karze pieniężnej.
Na uwypuklenie zasługuje zwłaszcza fakt, że wspomniane już nieuczciwe praktyki podzielone zostały na dwie zasadnicze kategorie. Pierwsza z nich to działania, które unijny ustawodawca z założenia uznał za bezwzględnie zabronione. Do tej kategorii zalicza się między innymi:
- bezprawne pozyskiwanie, wykorzystywanie lub ujawnianie przez nabywcę tajemnic przedsiębiorstwa dostawcy w rozumieniu art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji;
- jednostronną zmianę przez nabywcę warunków umowy w zakresie częstotliwości, sposobu realizacji, miejsca, terminu lub wielkości dostarczania produktów rolnych lub spożywczych lub pojedynczego dostarczenia produktów rolnych lub spożywczych, standardów jakości produktów rolnych lub spożywczych, warunków płatności lub cen;
- obniżanie należności z tytułu dostarczenia produktów rolnych lub spożywczych po ich przyjęciu przez nabywcę w całości albo w umówionej części, w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu;
- żądanie przez nabywcę od dostawcy płatności nie związanych ze sprzedażą produktów rolnych lub spożywczych;
- anulowanie przez nabywcę zamówienia przed upływem 30 dni przed przewidywanym terminem dostarczenia produktów rolnych lub spożywczych, które ze względu na swoją naturę lub właściwości są produktami łatwo psującymi się i nie nadają się do spożycia lub przetworzenia przed upływem 30 dni od ich zebrania, wyprodukowania lub przetworzenia.
Druga kategoria praktyk wyszczególnionych w projekcie, to działania, które nie są postrzegane za nieuczciwe, o ile zostały w umowie wymienione expressis verbis oraz uznane przez nabywcę i dostawcę za dozwolone oraz zaznaczono, że ich stosowanie nie będzie uznawane za nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej. Do tej grupy praktyk ustawodawca zalicza m.in.:
- zwrot przez nabywcę dostawcy nie sprzedanych produktów rolnych lub spożywczych, bez zapłaty za te produkty lub za ich unieszkodliwianie;
-pobieranie od dostawcy opłaty stanowiącej warunek przechowywania, prezentowania lub oferowania do sprzedaży jego produktów rolnych lub spożywczych lub udostępniania takich produktów na rynku;
- żądanie przez nabywcę od dostawcy ponoszenia całości lub części kosztów obniżek cen produktów rolnych lub spożywczych sprzedawanych przez nabywcę w ramach organizowanej przez nabywcę promocji;
- żądanie przez nabywcę od dostawcy zapłaty za reklamowanie produktów rolnych lub spożywczych przez nabywcę;
- żądanie przez nabywcę od dostawcy zapłaty za prowadzenie marketingu produktów rolnych lub spożywczych.
Podkreślić należy, że zgodnie z szacunkami wnioskodawcy, ustawa chronić będzie grupę ponad 940 tys. polskich gospodarstw rolnych. Z kolei w oparciu o dane GUS liczba przetwórców zajmujących się wytwarzaniem produktów rolnych lub spożywczych szacowana jest na około 16 tys. podmiotów. W projekcie wskazuje się także Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jako organ właściwy w sprawach praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Planuje się, że nowa ustawa wejdzie w życie przed 1 listopada tego roku.
