Nie ulega wątpliwości, że w systemie gospodarki wolnorynkowej szczególnie istotne znaczenie spełniają przepisy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Wspomniana ochrona, jak również tworzenie i rozwijanie coraz doskonalszych regulacji prawnych, z zakresu prawa antymonopolowego, odgrywa istotną rolę nie tylko na płaszczyźnie prawa krajowego, ale również w obrębie systemu prawa Unii Europejskiej. Przypomnieć należy jednocześnie, jak istotną rolę spełniają przepisy antymonopolowe jak i ustanawiające ochronę konsumentów jako swoiste gwarancje funkcjonowania tzw. jednolitego rynku Unii Europejskiej. Jak wiadomo, składają się nań cztery swobody, tj. swobodny przepływ osób, swobodny przepływ kapitału, swobodny przepływ towarów oraz swobodny przepływ usług.
W związku z powyższym, istnieje konieczność transpozycji do systemu prawa krajowego Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/1 z dnia 11 grudnia 2018 r. mającej na celu nadanie organom ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnień w celu skuteczniejszego egzekwowania prawa i zapewnienia należytego funkcjonowania rynku Wewnętrznego (Dz. Urz. UE14.1.2019, L 11/26). Stąd też Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów skierował do prac legislacyjnych rozbudowany projekt Ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw. Obecnie obowiązującym aktem prawnym regulującym w prawie polskim wymienione wyżej kwestie jest Ustawa z dnia 16 lutego 2007 o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. 2007 nr 50 poz. 331 z późn. zmianami). Jak wskazuje Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, celem wydania ustawy nowelizującej jest: ,, zwiększenie skuteczności egzekwowania unijnych reguł konkurencji na rynku wewnętrznym przez krajowe organy ochrony konkurencji poszczególnych państw członkowskich. Środkiem do uzyskania tego celu jest ustanowienie minimalnego zakresu uprawnień organów krajowych. Z uwagi na często nieostre granice między sprawami, w których ma zastosowanie art. 101 lub 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, a sprawami, w których organy antymonopolowe działają wyłącznie w oparciu o prawo krajowe, rozwiązania zawarte w Dyrektywie znają zastosowanie w obu tych obszarach".
Swoistym novum, jakie pojawia się w treści unijnej Dyrektywy jest wprowadzenie pojęcia (terminu) przedsiębiorstwa zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, według którego za przedsiębiorstwo rozumieć należy jednostkę gospodarczą. Stąd też ustawodawca unijny podkreśla, że w systemach prawnych państw członkowskich powinna istnieć możliwość, aby organy ochrony konkurencji w państwach członkowskich UE dysponowały możliwością zastosowania terminu przedsiębiorstwa dla identyfikacji odpowiedzialnej spółki dominującej i nałożenia na nią kar za praktykę stosowaną w jednej z jej spółek zależnych, gdy spółka dominująca i jej spółka zależna stanowić będą jedną jednostkę gospodarczą. Obecna Ustawa z dnia 16 lutego 2007 o ochronie konkurencji i konsumentów posługuje się terminem przedsiębiorcy, w rozumieniu przepisów ustawy Prawo przedsiębiorców z dnia 6 marca 2018 r.
W dyrektywie przewiduje się również, że organy antymonopolowe poszczególnych państw ujednolicą względem siebie zasady nakładania kar na przedsiębiorstwa, co przeciwdziałać ma kalkulacjom ewentualnych naruszycieli regulacji antymonopolowych.
W projekcie proponuje się ustanowienie dwóch istotnych definicji, tj. kartelu oraz wywierania decydującego wpływu pomiędzy przedsiębiorcami. Ten ostatni zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 pkt. 4 projektu zachodzi w sytuacji, gdy pomiędzy przedsiębiorcami istnieją takie powiązania ekonomiczne, prawne i organizacyjne, że przedsiębiorca, na którego wywierany jest decydujący wpływ, nie określa samodzielnie swojego zachowania na rynku, lecz co do zasady stosuje się do wskazówek udzielanych mu przez przedsiębiorcę wywierającego decydujący wpływ.
Z kolei przez pojęcie kartelu projekt ujmuje porozumienie lub praktyki uzgodnione przez co najmniej dwóch przedsiębiorców, którzy są wobec siebie konkurentami, zmierzające do koordynowania działań konkurencyjnych na rynku lub wpływania na istotne czynniki konkurencji, w szczególności polegające na ustalaniu lub koordynowaniu cen zakupu lub sprzedaży lub innych warunków transakcji handlowych, w tym dotyczących praw własności intelektualnej, ustalaniu poziomu produkcji lub sprzedaży, podziale rynków i klientów, w tym na zmowie przetargowej, ograniczeniu przywozu lub wywozu lub działaniach antykonkurencyjnych podejmowanych przeciwko innym konkurentom.
Zwrócić należy uwagę, że do innych proponowanych w projekcie kluczowych zmian zaliczyć trzeba w szczególności:
- możliwość nakładania kar pieniężnych na związki przedsiębiorców w przypadku, gdy dane naruszenie jest związane z działalnością jego członków;
- planuje się również wprowadzenie zmiany sposobu ustalania nakładanej kary poprzez zastąpienie jej maksymalnego pułapu określonego kwotowo pułapem określonym jako procent obrotu przedsiębiorcy;
- Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w celu przymuszenia przedsiębiorców do wykonania nałożonych na nich obowiązków, zostanie wyposażony w kompetencję do nakładania na tych przedsiębiorców w drodze decyzji, okresowej kary pieniężnej w wysokości nieprzekraczającej 5% dziennego średniego obrotu przedsiębiorcy osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary za każdy dzień opóźnienia;
- ustanowiona ma zostać możliwość nakładania przez Prezesa UOKiK na przedsiębiorców w decyzji, środków umożliwiających ingerencję w strukturę przedsiębiorcy lub przedsiębiorców;
- odnotować należy również, że nowelizacją wnioskodawca zamierza wprowadzić możliwość pozyskiwania przez Prezesa Urzędu informacji od osób fizycznych, za uwzględnieniem fundamentalnego dla konstrukcji demokratycznego państwa prawnego prawa do odmowy przekazania informacji i dokumentów w przypadku gdy naraziłoby tę osobę lub wstępnych, zstępnych czy też powinowatych;
- bieg terminu na wszczęcie postępowania będzie przerwany wraz z chwilą podjęcia przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pierwszych czynności dochodzeniowych w danej sprawie, poprzedzających wszczęcie właściwego postępowania.
Planuje się, że ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
