Rada Ministrów przyjęła 2 lipca 2019 r. projekt ustawy o zmianie ustawy o organizacji niektórych rynków rolnych oraz ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.
W szczególności przewiduje się wprowadzenie cen referencyjnych. Będą one ustalane przez MRiRW w oparciu o dane Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (IERiGŻ).
Celem ustawy jest wzmocnienie pozycji producenta rolnego w łańcuchu żywnościowym. Rolnicy stanowią w nim najsłabsze ogniwo i są narażeni na stosowanie nieuczciwych praktyk handlowych przez podmioty o większej sile przetargowej, wskutek czego na rynkach rolnych często występuje zakup produktów rolnych po cenach rażąco niskich, często nie pokrywając kosztu wytworzenia. Ponadto wymagane prawem umowy na dostarczenie produktów rolnych są zawierane bezpośrednio przed dokonywaniem transakcji kupna-sprzedaży. W tej sytuacji nabywca często dyktuje warunki a sprzedający (dostawca), ze względu na, np. szybko psujący się produkt (owoce miękkie), zmuszony jest je zaakceptować.
Projekt ustawy doprecyzuje obowiązek zawierania pisemnych umów na dostarczenie produktów rolnych. Projektowane przepisy mają mieć w głównej mierze prewencyjny i odstraszający charakter. Zakup produktów rolnych po cenach niższych niż ceny referencyjne będzie skutkować wszczęciem postępowania przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a w przypadku stwierdzenia w wyniku kontroli nieuczciwego wykorzystania przewagi kontraktowej nabywcy względem dostawcy – możliwością nałożenia kary pieniężnej.
Wymóg zawierania umów rozciągnięto także na pośredników, w tym podmioty dostarczające do przetwórstwa. Rozszerzono też katalog produktów o ziemniaki, rzepak i rzepik.
Obowiązku zawierania umów na dostarczenie produktów rolnych nie ma w przypadku, gdy rolnik sprzedaje produkty rolne za pośrednictwem giełdy towarowej lub na rynku hurtowym.
Projekt ustawy przewiduje ponadto podwyższenie kar pieniężnych dla obu stron za brak zawarcia umowy, jak i za brak dotrzymania zawartych w umowie warunków.
Do produktów rolnych, dla których ministerstwo rolnictwa ustalać będzie ceny referencyjne zaliczone zostały:
- agrest do mrożenia,
- aronia na koncentrat,
- malina do mrożenia, malina na koncentrat,
- porzeczka do mrożenia, porzeczka na koncentrat,
- truskawka do mrożenia, truskawka na koncentrat,
- wiśnia do mrożenia, wiśnia na koncentrat,
- jabłko,
- rzepik,
- rzepak,
- ziemniaki,
- kukurydza,
- pszenica konsumpcyjna, pszenica paszowa,
- żyto konsumpcyjne, żyto paszowe,
- jęczmień konsumpcyjny, jęczmień paszowy.
W ocenie MRiRW, wprowadzenie nowych przepisów będzie czynnikiem „stabilizującym rynek rolny”.
Warto odnotować, iż Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii, w opinii do wstępnego projektu noweli napisało, że „jak uczą doświadczenia historyczne”, administracyjne kształtowanie ceny rzadko prowadzi do efektywnej alokacji zasobów.
Podsumowując:
Wahania cen produktów rolnych związane m.in. ze zwiększeniem anomalii pogodowo-klimatycznych, mogą się nasilać. Stąd zasadne jest szukanie sposobu stabilizacji rynków rolnych. Aby jednak proponowane ceny referencyjne skutecznie pełniły swoją rolę, należałoby w przypadkach znaczącego odchylenia się cen rynkowych od cen referencyjnych, stworzyć możliwość korzystania przez producentów rolnych z funduszu stabilizacji tworzonego ze środków krajowych i unijnych.
